 „Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu...”
Śladami Adama Mickiewicza po Besarabii
„Stepy akermańskie” to chyba najbardziej znany sonet Adama Mickiewicza .Aby obejrzeć widoki, które upamiętnił poeta, należy udać się ok. 80 km na wschód od Odessy w okolice dzisiejszego Białogrodu nad Dniestrem. Najważniejszym zabytkiem dawnego Akermanu jest twierdza, którą wznosili kolejni władcy od XIII do XV w. nad wysokim, skalistym wybrzeżem Limanu Dniestrowego czyli wielkiego, słonego jeziora, przez które uchodzi rzeka do Morza Czarnego.
Poeta odbył wycieczkę w te strony prawdopodobnie w maju 1825 r., a więc znacznie wcześniej niż słynną podróż na Krym. Podczas pobytu w Odessie poznał podolskiego ziemianina Karola Marchockiego i na jego zaproszenie przybył do stepowego futoru Lubomiła, położonego niedaleko morza , a następnie udał się do Akermanu, by odwiedzić pochodzącego z Wilna Serafina Haciskiego, lekarza rządowego.
Sama podróż wozem przez step trwała 6 dni. Poeta oglądał bujną roślinność stepową, między innymi malownicze burzany, czyli wielkie łopiany i osty, dochodzące do 3 metrów wysokości.
Opisuje również tajemnicze zjawisko świetlne :
„Tam z dala błyszczy obłok tam jutrzenka wschodzi
To błyszczy Dniestr, to weszła lampa Akermanu.”
Bohater lityczny nie potrafi początkowo objaśnić przedmiotu swej obserwacji, dlatego spostrzeżeniom nadaje formę zdań pytających. Rozlewisko wodne, szerokie na 10 km i długie na 30, czyli wspomniany Liman Dniestrowy, odbija nieboskłon i emanuje poświatą. Czy lampa Akermanu mogła być latarnią? Jeśli tak, to na pewno nie latarnią morską, ponieważ Akerman znajdował się 20 km od morza. Mogła być to latarnia wskazująca drogę łodziom, pływającym między Akermanem a miasteczkiem Owidiopol, leżącym na północnym brzegu limanu.
O takiej latarni wspomina Józef Ignacy Kraszewski, który przeprawiał się tą drogą latem 1843r:
„Owidiopol już prawie nam zniknął, a za to ogromne, długie , ciemne mury Białogrodu, zamczyska, co pamięta Greków, Rzymian, co pomni Genueńczykowi Turków, rozwija się na prawo. W lewo koszary kozackie(...), minaret turecki, latarnia rysują się coraz wyraźniej na jasnym niebie zachodu” (J.I.Kraszewski”Wspomnienia Odessy...”, t.III s.30)
Bardzo istotnym elementem „Stepów akermańskich” jest przyroda stepowa, opisana przez Mickiewicza na podstawie obserwacji i przeżyć zebranych podczas wycieczki do Akermanu.Step to „suchy przestwór oceanu”. Metafora to stała się podstawą konstrukcji całego utworu.Skojarzenie mogło mieć realne zaplecze w stepowych mirażach, o których wspomina Kraszewski:
„Ciągle od Odessy począwszy zwodziły nas mamidła , które kłamaną wodą oblewaja step dookoła. Wszędzie, gdzie spojrzeć, widać było porozlewane wody, egzystujące tylko w dnie gorące dla oczu podróżnych” (J.I.Kraszewski”Wspomnienia Odessy...”, t.III s.10)
Bohater Mickiewicza nie tylko obserwuje zjawiska, ale ulega ich tajemniczości i nadaje im nowe znaczenia. Może więc rzeczywiście widział wokół siebie ocean?
Dzisiejsze stepy akermańskie nie są zapewne tak tajemnicze jak w czasach romantyzmu. Przekształciły się w pola uprawne. Podróżny widzi morze słoneczników, winnice i małe wsie, porozrzucane wśród niewielkich wzgórz. Ogromne przestrzenie nadal jednak robią ogromne wrażenie.     
Bibliografia:
S.Makowski „Świat sonetów krymskich Adama Mickiewicza” Czytelnik, Warszawa 1969
J.I.Kraszewski”Wspomnienia Odessy, Jedysanu i Budżaku” PIW, Warszawa 1985
„Ukraina. Przewodnik ilustrowany” pod red. A.Dylewskiego, Pascal, Bielsko- Biała 2012 |
